Veliki rat 1914 – 1918. doveo je do raspada Austrougarske monarhije i stvaranja jedinstvene Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. Područje opštine Rudo oslobođeno je 3. novembra 1918. godine od strane regularne srpske vojske i srpskih komita. Do tada najveći rat u istoriji čovječanstva na ovim prostorima je prouzrokovao velika ljudska stradanja, koja su bila brojna i među vojnicima na frontovima i među civilima u pozadini. Velika su bila i materijalna razaranja posebno civilne imovine, a veliki broj ruđanskih porodica, koje su izbjegle za vrijeme ratnih dejstava nije se nikada vratio u ovo i okolna mjesta. Rudo je ostalo bez blizu 25% stanovnika, koji su stradali u srpskoj vojsci, uglavnom kao dobrovoljci, u redovnoj austrougarskoj vojsci kao mobilisani vojnici ili pripadnici posebnog korpusa tzv. „šuckora“, kao civili, bilo da su internirani od strane austrougarskih okupacionih vlasti u logore širom carevine, od kojih su najpoznatiji u Aradu i Doboju, ili su umrli u epidemiji pjegavog i trbušnog tifusa ili od gladi, o čemu svjedoče i nadgrobni spomenici u grobljima širom ove opštine.

Kada je 1. decembra 1918. proglašeno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, opština Rudo, bez područja Strgačine i mjesta zapadno od njega, u sastavu Višegradskog sreza nije više imalo „privilegiju“ graničnog mjesta, kakvu je imalo za vrijeme austrougarske uprave u Bosni i Hercegovini. Posle neskrivenog oduševljenja zbog oslobođenja zemlje i stvaranja jedinstvene države, usljedio je period obnove ratom porušenih domova, konsolidacije i prilagođavanja novim okolnostima života, koja su proistekla stvaranjem nove države. Ponovo je uspostavljena putna komunikacija prema Sjeverinu, gdje je za vrijeme Austrougarske bila granica sa Srbijom, a u predjelu Uvca i Štrbaca, gdje je nekada bila granična tromeđa (Austrougarska – Turska – Srbija), otvorene su komunikacije za nesmetan saobraćaj, što je bila novina za stanovnike ovih naselja. Za Rudo i njegove stanovnike od velike važnosti je bilo uspostavljanje saobraćaja na pruzi Sarajevo – Međeđa – Rudo – Uvac, koji je neposredno po završetku rata obnovljen, što je imalo značaj za razvoj trgovine i špediterstva u ovom dijelu Kraljevine.

U trećoj deceniji XX vijeka otpočeo je razvoj privatnog preduzetništva što nije ostalo nezapaženo i nezabilježeno u ovom kraju. Tako je u Adresaru Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca za 1928. zabilježeno da u varoši Rudo sjedištu istoimene opštine u višegradskom srezu i sarajevskoj oblasti živi 1124 stanovnika; da ima dva hotela (vl. Miković Nikola i Mićović Krsto), da trgovine mješovitom robom drže Barbarez Jovo, Jakovljević Vićentije, Jakovljević Svetozar, Kerken Ahmet, Lagumdžija Šahin i Smajović Muhamed, a da se špediterstvom bavi Mićović Krsto. Osim pobrojanih, u Rudom je u međuratnom periodu – do 1941. radilo 11 kafana, 3 opančarske radnje, 2 obućarske, 2 mesare, 4 krojačke i abadžijske radnje, 1 limarska i 3 kovačko-potkivačke radnje,1 stolarska, 1 saračko-sedlarska, 2 frizerske i 1 samardžijska radnja i osim pomenutih u Adresaru još desetak trgovina različite namjene.

Važan događaj za dalji razvoj ruđanskog kraja bio je produžetak izgradnje pruge od Uvca kao krajnje destinacije u austrougarsko doba, do Priboja, koja je otvorena za saobraćaj 1. januara 1929. godine, a u narednim godinama i izgradnja velikog željeznog mosta Aleksandar I preko Lima kod Rudog (1938) i rekonstrukcija puta od Ustibra i Sastavaka prema Pljevljima. Tih godina dolazi do razvoja i drvne industrije većeg obima i kapaciteta, kakve su bile pilana braće Avda i Muhameda Nanića u Strgačini i Jakoba Baruha u Gojavi, nedaleko od željezničke stanice Rudo.

Privredni uspon imao je uticaj na razvoj Rudog, koje je postepeno preraslo u značajan centar trgovine. Dolinom Lima, kroz dio ruđanske opštine tri puta dnevno saobraćali su vozovi na relaciji Sarajevo – Priboj, a porastom industrije i teretni vozovi su sve češće imali utovar ili istovar robe na željezničkoj stanici Rudo. Pijačni dan, subotom, bio je na zavidnom nivou sa ponudom i potražnjom, a samom mjestu davao izgled prave „čaršije“.

U tom periodu na području opštine izgrađeno je nekoliko sakralnih objekata: dvije džamije i jedna crkva, a 1940. u Štrpcima je osvještana i spomen kosturnica posvećena dobrovoljcima tog kraja i kralju Petru I Oslobodiocu, čija je unutrašnjost bila oslikana freskama i ispisana imenima stradalih dobrovoljaca.

U ruđanskom kraju je od kraja tridesetih godina zaživio i „Sokolski pokret“, sportska i nacionalna organizacija, koja je svoje korjene imala u Češkoj i koja je nastala kao posljedica izuzetno teškog položaja češkog i drugih slovenskih naroda, pod austrougarskom vlašću. Sokolska organizacija zaživjeće u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevini Jugoslaviji, kao prihvatljiv odgovor na pojavu fašizma u Italiji i nacizma u Njemačkoj, jer će ova organizacija biti prihvaćena kao sveslovenski sportski i nacionalni pokret. „Statut Sokola Kraljevine Jugoslavije od 14. februara 1930, zacrtao je kao osnovni cilj da društvo u svom radu podiže, tjelesno zdravlje, moralno jake i nacionalno svjesne državljane zemlje.“ Mada je bilo pokušaja da se Sokolsko društvo u Rudom osnuje i ranije, tek početkom 1931. godine održana je glavna, a može se reći i osnivačka skupština Sokolskog društva u Rudom. Zvanično datum registrovanja ruđanske sokolske jedinice od Užičke župe bio je 1. maja 1931, a od strane Saveza Sokola Jugoslavije 1. jula 1931. Sokolstvo je ubrzo zaživjelo na cijeloj teritoriji opštine Rudo, što pokazuje i svečana sjednica ovog društva upriličena povodom obilježavanja 1. decembra dana ujedinjenja u Rudom 1931. kojoj je prisustvovalo 13 članova uprave, 42 muška čalana, 120 muške djece, 30 ženske, 14 predstavnika vlasti,kulturnih i humanih ustanova i društava i 200 članova građanstva.

U radu Sokolskog društva u Rudom, posebno mjesto pripada Sokolskoj četi „Sokolovići“, koja je imala veliku značaj u razvoju sportskog duha, kulture i nacionalne svijesti kod omladine na selu. Sokolska četa „Sokolovići“ će u Rudom u zgradi nedaleko od crkve Sv. apostola Petra i Pavla imati čitaonicu sa nekoliko hiljada knjiga uglavnom edukativnog sadržaja. Ruđansko Sokolsko društva učestvovalo je u velikom broju sportskih sletova i kulturno-prosvjetnih manifestacija u periodu do pred početak Drugog svjetskog rata.

Tokom 1938 u Rudom je izgrađena zgrada Doma kulture „Bratstva Svetog Save“, koju je projektovao Ruđanin Marko Spahić, praški student arhitekture i Španski borac, čime je Rudo zahvaljujući preduzimljivosti ruđanskog paroha Slavka Popovića dobilo mjesto za okupljanje mladih i rad sekcija: dramske, folklorne, tamburaške i dr. Te godine je Petar Tomić iz Štrbaca, đak Druge muške gimnazije u Sarajevu izdao zbirku poezije „Utisci“.

U Domu kulture u Rudom, ali i po selima održavana su predavanja edukativnog karaktera iz oblasti zdravstvene kulture – protiv pušenja i alkoholizma, stručna predavanja iz oblasti poljoprivrede, a povodom obilježavanja praznika priređivane su i kulturno-zabavne priredbe različitog sadržaja.

Dalji razvoj ovog ruđanskog kraja prekinuo je Drugi svjetski rat kao najveći ratni sukob u istoriji čovječanstva, koji će donijeti nova stradanja i na području ove opštine.

Izvori:
Rudo: spomenica povodom 30-godišnjice Prve proleterske brigade. Međurepublička zajednica za kulturno-prosvjetnu djelatnost sa sjedištem u Pljevljima: Pljevlja, 1971.
Dragoljub Mićović. Zapisi starog Ruđanina, KPD „Prosvjeta“: Rudo, 1997.
Dragoljub Mićović. Zapisi starog Ruđanina 2, CKPD „Prosvjeta“: Rudo, 2001.
Dragoljub Mićović. Zapisi starog Ruđanina 3, CKPD „Prosvjeta“ : Rudo, 2003.
Dragoljub Mićović. Zapisi starog Ruđanina 4, CKPD „Prosvjeta“: Rudo, 2008.
Dragoljub Mićović. Zapisi starog Ruđanina 5, Armon: Beograd, 2013.
Čarapić Mile. Sokolsko društvo u Rudom 1931-1941, LAV: Priboj, 2000.

Tekst priredila : Jovana Ostojić